Page 45 - Özel Çağın Göz Hastalıkları Hastanesi - E-Dergi (Sayı 13)

v

SÖZLÜ VE YAZILI KÜLTÜRÜN
SIRADAN YANI SIRA TİYATRO VE
IKSIRLE EVE DÜNYA SİNEMAYA YANSIYAN TÜM
DÖNÜŞ MACERAYA
ÇAĞRI KAHRAMANLARIN HİKÂYELERİNİ
ÖZETLEYEN “KAHRAMANIN
SONSUZ YOLCULUĞU”
DIRILIŞ ÇAĞRININ KURAMINDA KAHRAMAN YA
REDDI GERÇEKTEN ALIP HEYBESİNİ
YOLLARA DÜŞER YA DA MEKÂN
DEĞİŞTİRMESE BİLE ONU
DEĞİŞTİRİP DÖNÜŞTÜREN BİR
AKIL
DÖNÜŞ HOCASI ILE SÜREÇ YAŞAR.
YOLU KARŞILAŞMA BU MOTİF, YARATICI YAZARLIK
KURALI OLMASA DA
Tolstoy şöyle aştıktan TARİHSEL SÜREÇTEKİ BİRÇOK
diyor: “Tüm sonra ödül HİKÂYE KOLEKTİF BİLİNCİN
DOĞURDUĞU BU ŞABLONLA
muhteşem kazanır; YAZILMIŞTIR. BELKİ DE BU
hikâyeler ÖDÜL ILK EŞIĞI ya halkını YÜZDEN HÂLÂ EN ÇOK SATAN
iki şekilde GEÇME kurtarır, ya KİTAPLAR VE EN MEŞHUR
FİLMLERDE FARKINDA
başlar: Ya biri kral-kraliçe OLMADAN BU ŞABLONU
yolculuğa çıkar olur ya da peri ARAMAMIZ TESADÜF DEĞİLDİR.
ya da şehre bir SINAVLAR, padişahının
yabancı gelir.” ÇILE DÜŞMANLAR kızıyla evlenir. Ama
DOSTLAR,
MAĞARANIN
Tolstoy haklı ama DERINLIKLERINE esas önemlisi değişir,
YAKLAŞMA
gelmiş geçmiş en iyi dönüşür, ufku genişler
yazarlardan biri olduğu ve kahramanlaşır.
için değil; sözlü ve yazılı
kültürün yanı sıra tiyatro ve sinemaya Her halükârda bu süreç, karakterin
yansıyan tüm kahramanların hikâyelerini içsel yolculuğunun, tekamülünün de
özetlediği için de haklı. Zira o kahraman sembolik izdüşümüdür. O karakteri
ya gerçekten alıp heybesini yollara düşer “kahraman” yapan ise sadece destansı
ya da mekân değiştirmese bile onu başarıları değil, riskleri göze alıp zorlu
değiştirip dönüştüren bir süreç yaşar. macera için ilk adımı atması, yara alsa da
Hz. Yusuf kuyuya düşer, Pinokyo kendini amacına ulaşana kadar vazgeçmemesi
balinanın karnında bulur, Keloğlan devler ve yepyeni bir döngüye her an hazır
ve cücelerle savaşır. Hepsi de zorlukları olmasıdır.
Önce kavramlara göz atalım
Karşılaştırmalı mitoloji ve karşılaştırmalı açıklanabilir. Hatta modern dünyada
din alanlarında uzman bir edebiyat sinema perdesi ve edebi eserlere yansıyan
profesörü ve yazar olan Joseph Campbell; hikâyelerde bile farkında olmayarak bu
Yunan, Roma, Uzak Doğu, Kızılderili ve kurguyu görmek istememiz muhtemelen
Eskimolara kadar çok çeşitli kültürlerin bu yüzdendir.
mitolojilerini detaylıca araştırdığında ilginç Jung’un insan davranışlarının altında
bir motif fark etti: hepsinin kurgu yapısı yatan motivasyonları tanımlamak için
neredeyse aynıydı. Hikâyenin kahramanı ortaya koyduğu 12 temel arketip de
çağrı alır ve sıradan dünyasından çıkarak Campbell’ın kuramının yapı taşlarındandır.
bilinmeze yolculuk yapar. Macerası Örneğin “Bilge”nin temel amacı gerçeği
sırasında zorlu sınavlardan geçerek bilgi bulmak iken, “Masum”unki yeryüzündeki
ve beceri kazanıp olgunlaşır. Bu süreçte cenneti bulmaktır. “Kaşif” dünyayı ve ASIL ADI THE HERO WITH
A THOUSAND FACES (BİN
kendisini keşfeder ve değişmiş biri olarak kendini keşfetmek; “Hükümdar” kontrol YÜZLÜ KAHRAMAN) OLAN 1949
eve döner. etmek; “Yaratıcı/Sanatçı” yaratmak; TARİHLİ “KAHRAMANIN SONSUZ
YOLCULUĞU” KİTABINDA JOSEPH
Campbell, Carl Jung’un kolektif bilinç “Bakıcı” başkalarını koruyup kollamak; CAMPBELL, BİRÇOK MİTOLOJİNİN
ORTAK YANLARINDAN HAREKETLE
dışı ve arketipler kavramları üzerine “Sihirbaz” evrenin yasalarını anlamak; HİKÂYE ANLATMANIN BİNLERCE
inşa ettiği bu kuramını 1949 tarihli “The “Kahraman” değerini cesur davranışlarla YILDIR DEĞİŞMEYEN TEMEL
Hero with a Thousand Faces (Bin Yüzlü göstermek; “Asi” intikam veya devrim; İLKELERİNİ AYRINTILARIYLA ELE
ALIR. CARL JUNG’UN KOLEKTİF
Kahraman)” kitabında Mono+Mit yani “Aşık” samimiyet ve deneyim; “Soytarı” ânı BİLİNÇ DIŞI VE ARKETİPLER
Tek+Mit olarak adlandırır. “Kahramanın dolu dolu yaşamak; “Yetim” bağ kurmak KAVRAMLARI ÜZERİNE İNŞA
Yolcuğu” olarak da meşhur olan bu kuram ister. ETTİĞİ KURAMINI İSE BU KİTAPTA
“KAHRAMANIN YOLCUĞU (HERO’S
öyle bir reçetedir ki günümüz edebiyatı Tüm bu altyapıyla Campbell, kahramanın JOURNEY)” FORMÜLÜYLE SUNAR.
ve sinemasına bile ilham olur hatta yolculuğunu Yola Çıkış, Erginleme CHRISTOPHER VOGLER İSE 2007
Yıldız Savaşları serisinde George Lucas, (Olgunlaşma) ve Geri Dönüş başlıklı üç ana TARİHLİ “YAZARIN YOLCULUĞU”
ADLI KİTABINDA CAMPBELL’IN
senaryosunu Campbell’ın görüşlerinden bölüme ayırır ve bu bölümler toplamda KURAMINI MİTOLOJİDEN
etkilenerek kurgular. 17 aşama içerir. Bu aşamaları sonraki HOLLYWOOD FİLMLERİNE
UZANAN BİR YELPAZEDE SENARYO
Burada Jung etkisi ile ilgili bir parantez sayfalarda Köroğlu filmi üzerinden işledik. VE HİKÂYE YAZIM TEKNİKLERİ
açalım. Jung’un kolektif bilinç dışı kavramı; Bu hikâye kurgusu bazı uzmanlar AÇISINDAN YENİDEN YORUMLAR.
KİTAP DÜNYANIN DÖRT BİR
yaşanılan kültüre dayalı imge, sembol, tarafından yeniden yorumlanmıştır ancak YANINDAN BİNLERCE YAZAR İÇİN
dil ve diğer tecrübelerin insanlığın ortak en bilineni senaryo yazarı Christopher YOL GÖSTERİCİDİR.
hafızasında kayıtlı olduğunu ileri sürer. Vogler’in versiyonudur. Disney, Warner
Bu nedenle mitolojik hikâye, destan Bros, Fox 2000 gibi stüdyolar için çalışan
ve masallardaki kurgunun nesilden Vogler, 2007 tarihli “Yazarın Yolculuğu”
nesile aktarılması bir yana, birbirleriyle adlı kitabında bu yolculuktaki bazı
iletişim halinde olmayan kültürlerin aşamaları birleştirip tekrar yorumlar ve
farklı dönemlerde anlattıkları bağımsız sonraki bölümde üç Hollywood filmiyle
hikâyelerde bile benzer kurgulara örneklendirdiğimiz 12 aşama olarak
rastlanması kolektif bilinç dışı ile günümüz senaryo tekniklerine uyarlar.
43