Page 38 - Özel Çağın Göz Hastalıkları Hastanesi - E-Dergi (Sayı 9)

v
v

Minik Tırtıldan

İhtişamlı Kelebeğe

Her gün çevremizde binlerce olay dışına çıkılamaz. Değişim kısa sürede
oluyor. Çoğu önemsiz gözükse de yeni bir düzen oluşturur ve bu süreç
hepsi dev bir bütünün başlangıç kestirilemez bir yöne doğru gelişir.”
adımı ya da devamını getirebilme
potansiyeline sahip. Matematikle Biz bu tanımdan ziyade, Lorenz’in
açıklanamayacak kadar fazla ihtimali daha anlaşılır ve popüler olan
hayal edebiliyor musunuz? “Amazon ormanlarındaki bir
kelebeğin kanat çırpması ABD’de
İşte bu fenomeni vakti zamanında kasırgaya sebep olabilir” analojisini
biri düşündü ve “Kaos Teorisi” adını tercih ediyoruz. Zira bu cümle
verdi. Bu dâhinin adı Edward Norton sayesinde karmaşık kaos teorisi Edward Lorenz'e
Lorenz. Kendisi bir matematikçi zamanla “Kelebek Etkisi” olarak uluslararası
ve meteorolog. İkinci Dünya anılmaya başladı. Kelebeğin kanat prestij
Savaşı sırasında Amerikan hava çırpması, koşullardaki ufak bir
kuvvetleri, savaşın ardından ise değişiklikle bir dizi olaylar zincirinin kazandıran
MIT (Massachusetts Institute of başlamasını temsil eder. Bir başka “Kelebek Etkisi”,
Technology) için meteorolog olarak deyişle, minik bir kar topu kocaman sunduğu yeni
çalıştı. bir çığa dönüşebilir. bakış açısıyla
1963 senesinde “Bir sistemin Meteoroloji alanı için geliştirilen ekonomi, tarih,
başlangıcındaki verilerde yapılan bu fikir de kelebek etkisi yarattı siyaset, felsefe,
ufacık değişiklikler bile büyük ve ve bilimin birçok farklı dalında
öngörülemez sonuçlar doğurur” yeni ufuklara vesile oldu. Çünkü psikoloji gibi
fikrinden hareketle bu teorinin kaosun da aslında bir düzen olduğu, alanlarda da
temellerini attı. Nitekim hava önemsiz gibi görünen değişkenlerin kendine yer
durumu tahminini modellediği bir uzun vadede büyük sonuçlara yol buldu.
deneyde başlangıç verisinde binde açabileceği kanıtlanmıştı. Getirdiği
birlik oynama yaparak çok farklı bir yeni bakış açısıyla ekonomi, tarih,
sonuca ulaştı. Genel görüş bu kadar siyaset, felsefe, psikoloji gibi alanlarda
küçük bir farkın çok etki etmeyeceği da kendine yer buldu. Bu sebeple
yönünde olsa da sonuçlar uzun 20. yüzyılın en önemlilerinden kabul
vadede büyük önem arz ediyordu. edilen keşfiyle Lorenz, meslektaşı
Yazdığı makalede bu sürpriz keşfi Henry Stommel ile birlikte İsveç Bilim
kısaca şu önerme ile özetledi: “Düzen, Akademisi’nin Nobel Ödülü kadar
düzensizliğe sebep olur. Ancak bu prestijli olan Crafoord Ödülü’ne layık
‘kaos hali’ değildir. Çünkü düzensizlik görüldü. Minik tırtıl büyümüş, müthiş
de kendi içinde düzene sahiptir ve bir etki yaratmıştı.

EDWARD LORENZ, HAVA DURUMU
TAHMİNİNİ MODELLEMEK İÇİN YAPTIĞI
BİR DENEYDE, KOŞULLARDAKİ KÜÇÜK
BİR DEĞİŞİKLİĞİN MUAZZAM VE UZUN
VADELİ SONUÇLAR DOĞURABİLECEĞİNİ
KANITLADI. "LORENZ ÇEKERİ" ADI
VERİLEN BU SARMAL, KELEBEĞİN
KANATLARINI ANDIRMASIYLA "KELEBEK
ETKİSİ" OLARAK DA ANILMAYA BAŞLADI.
KAOTİK SİSTEMLERİ ANLAMAMIZI
SAĞLAYAN BU ÇEKERLER, KAOSUN
MATEMATİKSEL OLARAK VÜCUT BULMUŞ
HALİDİR. KARMAŞIKLIKTAN DOĞAN
DÜZENİN YANİ KAOS TEORİSİNİN EN SADE
ANLATIMIDIR.

36